Kunst en voetbal: burgerparticipatie via een beproefd middel uit de rechtspraktijk
Op het eerste gezicht gaat het misschien niet samen in één column… kunst en voetbal. Maar laten we samen erin duiken. Zowel de kunstwereld als het betaald voetbal worstelen met hetzelfde probleem: het buitenlands eigenaarschap. Weliswaar op een andere manier: het ene ‘outbound’, het andere ‘inbound’. De oplossing zie ik echter voor beide in hetzelfde juridische instrument!
In de kunstwereld kwam de discussie over buitenlands eigenaarschap in 2019 tot een hoogtepunt. Prinses Christina, zus van prinses Beatrix, bracht een tekening van Rubens uit 1608 via een veiling op de internationale markt. Vermoedelijk werd de tekening gekocht door een puissant rijke Amerikaan. Er was tot in Den Haag verontwaardiging: de prinses had de tekening niet eerst aan Nederlandse musea aangeboden. Toenmalig minister Van Engelshoven deed echter geen spoedaanwijzing voor het register voor beschermde cultuurgoederen.
Kort geleden bracht de Commissie Collectie Nederland een rapport uit, waarin een nationaal uitvoervergunningensysteem wordt voorgesteld. Dit systeem moet voorkomen dat belangrijke nationale kunstwerken zomaar naar het buitenland verdwijnen. Staatssecretaris Uslu zegt eind 2022 met een reactie te komen.
Nu naar het voetbal. Verschillende voetbalclubs zijn in de afgelopen tijd in handen van buitenlandse zakenlieden gekomen. Omdat die clubs eerder financiële zorgen dan winsten opleveren, is het de vraag waarom? Deskundigen vermoeden dat sommige van hen twijfelachtige financiële motieven hadden, zoals matchfixing. Sinds een aantal jaren volgt de KNVB de geldstromen kritisch bij de aankoop van een club.
Het buitenlandse eigenaarschap zorgt voor het nodige (juridische) spektakel. Zo was er de procedure tegen Hui Wang van ADO Den Haag, om hem als voorzitter van de raad van commissarissen te schorsen. Ik ontwierp daarom een statutaire ‘Wang-clausule’: hoeveel petten kun je binnen een bv of nv tegelijkertijd hebben? Wang was bij ADO behalve bestuurder van de Chinese aandeelhouder ook voorzitter van de RvC van de voetbalclub. Inmiddels zit ADO trouwens in een WHOA-procedure (Wet homologatie onderhands akkoord) om faillissement te voorkomen.
Wang is niet de enige buitenlandse voetbalclubeigenaar die voor opschudding zorgde. En: there’s more to come! De Russische Valeri Oyf, eigenaar van Vitesse, doet nu zijn aandelen van de hand. Tegen hem zijn (nog) geen officiële sancties ingesteld. In de UK is dat tegen Roman Abramovich, eigenaar van voetbalclub Chelsea, wel gebeurd. Zijn vermogen – en daarmee de aandelen in Chelsea – is vanwege zijn nauwe betrekkingen met de Russische president ‘bevroren’. Dankzij een speciale vergunning van de Engelse regering mag de club nog voetballen. Maar wat de toekomst voor Chelsea brengt, is uiterst onzeker.
Als we het in ons land belangrijk vinden dat bepaalde Nederlandse kunstobjecten en profclubs in eigen handen blijven, waarom maken we dan niet gebruik van een bestaande juridische constructie? Laat Nederlanders en de Nederlandse staat participeren in kunstobjecten en profclubs! Als er een kunstobject of club te koop komt, kunnen Nederlanders inschrijven op certificaten. Koppel daaraan een drempel: er moeten minimaal een x-aantal Nederlanders inschrijven op certificaten. Dan verbindt de staat zich ook mee te doen en komt/blijft het kunstobject of de voetbalclub in Nederlandse handen. Wordt de drempel niet gehaald? Dan was dat kunstobject of die voetbalclub toch niet zó met Nederland verbonden als gedacht!
Het certificeren van aandelen in een bv is een beproefd middel om zeggenschap en eigenaarschap te splitsen. En dat is precies wat nodig is voor de ‘burgerparticipatie’ in die kunstobjecten en voetbalclubs. Eigenaarschap bij burgers en de staat; zeggenschap bij professionals. Certificering van aandelen in een bv zien we bijvoorbeeld om werknemers aan een onderneming te binden, ook wel bekend als ‘werknemersparticipaties’. Maar niet alleen aandelen in een bv kunnen worden gecertificeerd, ook kunstobjecten of verzamelingen, om het kunstbezit binnen de familie te houden.
Dat kunst en voetbal iets met elkaar gemeen hebben, weet ook de Belgische schrijver Herman Brusselmans. Hij meent immers: ‘Voetbal is als het leven zelve: pure kunst met maar bitter weinig kunstenaars.’ Mijn Nederlandse versie is: voetbal en kunst zijn als het leven zelve, met bijzonder veel ‘experts’. Wij komen net uit een periode waarin ons land uit 17 miljoen ‘virologen’ bestond. Toen Rembrandt’s Vaandeldrager werd aangekocht, hadden we 17 miljoen ‘kunstkenners’. En dit najaar, als het WK wordt gespeeld, zijn we met 17 miljoen ‘bondscoaches’. Het splitsen van zeggenschap en eigenaarschap is dus sowieso goed voor ons nationale lijfsbehoud!
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi april 2022.
Categorie: Columns