Jeremy Benthams anarchical fallacy en de onzin op stelten

In de taxonomieën van drogredenen kom je soms unicaten tegen. Zo hoorden wij onlangs iemand de aanduiding argumentum ad ziekenhuisiam gebruiken. Met deze drogreden probeert men ellende aanvaardbaar te maken op grond van de argumentatie dat ‘we nog niet in het ziekenhuis liggen en dat het dus allemaal nog veel erger had kunnen zijn’. Een van de bekendste unicaten uit de geschiedenis van de drogredenen is de anarchical fallacy van Jeremy Bentham (1748 – 1832). Bentham muntte deze drogreden in zijn artikel ‘Anarchical Fallacies; Being An Examination of the Declarations of Rights Issued During the French Revolution’ (1795). Maar de anarchical fallacy bleek een gelegenheidsmunt te zijn. In Benthams latere werk zoekt men er vergeefs naar, zelfs in zijn Book of Fallacies. En ook door anderen is de anarchical fallacy nooit meer genoemd.

Wat houdt die anarchical fallacy precies in? En waarom is deze aanduiding nooit meer gebruikt? Het antwoord op de eerste vraag komt kort gezegd hierop neer. In ‘Anarchical Fallacies’ keert Bentham zich tegen de ideeën over universele mensenrechten zoals deze in de Franse Déclaration des droits de l'homme et du citoyen van 1789 als onvervreemdbare ‘natural rights’ worden geformuleerd. Bentham vindt het onzin, onzin op stelten: `Natural rights is simple nonsense: natural and imprescriptible rights, rhetorical nonsense, – nonsense upon stilts.’¹ Volgens Bentham zijn de ideeën over universele natuurlijke rechten drogredenen die leiden tot revoluties tegen wet en overheid en die resulteren in anarchie. Volgens de wetspositivist Bentham zijn rechten ‘the fruits of the law, and of the law alone. There are no rights without law—no rights contrary to the law—no rights anterior to the law’.

De anarchical fallacy kunnen wij op grond van het bovenstaande als volgt omschrijven: het is de drogreden die betrekking heeft op het standpunt dat er universele natuurlijke mensenrechten zijn. Dat standpunt leidt tot anarchie. Anders dan bij andere drogredenen heeft de aanduiding ‘anarchical’ geen betrekking op een tekortkoming van de redenering, maar op de gevolgen van het aanvaarden van de conclusie die uit de redenering volgt. De tegenstander van Bentham zou hem daarom eenvoudig kunnen beschuldigen van het gebruik van de drogreden argumentum ad consequentiam: een redenering is immers niet zomaar onjuist of ongeldig vanwege de onwenselijke consequenties. Het betoog van Bentham heeft dan ook geleid tot nogal wat kritiek. Een belangrijk kritiekpunt is dat Bentham geen goede argumenten naar voren brengt tegen de (impliciete of vooronderstelde) argumenten voor het bestaan van universele mensenrechten. Dit is recent betoogd door onder meer H. A. Bedau. In een van zijn artikelen – geschreven in hetzelfde levendige proza als dat van Bentham zelf – concludeert Bedau: ‘He never argues that reformers and enemies of the “ancient regime” in France, drunk on the intoxicating liquor of “natural and imprescriptible rights,” were bound to lose all judgment and – casting prudence aside – would strike at every form of governing authority in their foolish zeal to obtain their alleged rights.’²

Is deze tekortkoming in het betoog van Bentham de reden voor het feit dat de anarchical fallacy nooit een canonieke drogreden is geworden? We zouden het niet weten.  De drogreden wordt weliswaar nooit meer genoemd, maar de kritiek op het concept ‘natuurlijke universele mensenrechten’ is nog steeds actueel. Men kan betogen, aldus de critici, dat het hier om ‘zelf evidente waarheden’ zou gaan. Maar we weten allemaal dat zelf evidente waarheden niet bestaan. En als je beweert dat mensenrechten het product van de Verlichting zijn, kun je moeilijk beweren dat het ‘natural rights’ zijn. Dan zouden ze er immers altijd al zijn geweest. Om het betoog te redden, moet je op iets ingewikkelds als dit uitkomen: natuurlijke universele mensenrechten bestonden altijd al, maar ze zijn pas erkend sinds de Verlichting. In de volgende column bespreken we een moderne variant van deze redenering.

¹ https://is.muni.cz/el/1423/jaro2016/POL478/um/Bentham_-_Anarchical_fallacies.pdf (p. 53).

² http://rozenbergquarterly.com/issa-proceedings-1998-what-are-the-anarchical-fallacies-jeremy-bentham-discovered-in-the-1789-french-declaration-of-the-rights-of-man-and-citizen/

 vragen en reacties: juridischeargumentatiekliniek@gmail.com