Zuckerbergs Zoo: van kattenfilmpjes tot chaos? Juristen als rechtbreiende zookeepers!
Ooit was Mark Zuckerberg de koning van schattige babyfoto’s en grappige kattenfilmpjes. Maar nu? Facebook en Instagram zijn veranderd in een zoo waar tussen die leuke foto’s en filmpjes ook tijgers met controversiële content rondsluipen. Zuckerberg heeft als Meta-baas de contentmoderatie op zijn platforms versoepeld. Dit zou de vrijheid van meningsuiting een boost geven. Maar wat betekent het eigenlijk in een wereld waar ‘fake it, till you make it’ behalve een motto ook een verdienmodel is? Wat juristen daarmee kunnen, dat lees je in deze column.
Influencers verkopen ons dromen dat je slapend rijk kunt worden met ChatGPT. En het nieuwste op TikTok, voor een hemelse nachtrust: magnesiumolie onder je voeten. Dat moet je echt gaan smeren! Politici posten snippets van hun beste debatmomenten. En nadat je een grappig kattenfilmpje kijkt, komt er zomaar iemand in je timeline voorbij die beweert het échte verhaal over de pandemie te weten. Een Franse vrouw verliet haar echtgenoot om met ‘Brad Pitt’ verder te gaan, aan wie zij ruim 800.000 euro overmaakte.
Wat is nu echt en wat is nep? Eén ding is duidelijk: ‘echt’ is een schaars goed!
Terug naar Zuckerberg en zijn contentmoderatie. De versoepeling daarvan vindt (voorlopig?) alleen plaats in de Verenigde Staten. In Europa zijn er voor platforms zoals Instagram namelijk de stengere regels van de Digital Services Act (DSA). Door Zuckerbergs plannen ontstond er onlangs in het Europees Parlement een pittig techdebat. ‘Censuur’ en ‘vrijheid van meningsuiting’ vlogen daarbij als pingpongballetjes heen en weer.
Europa is trots op deze DSA-regels, maar hoe effectief zijn ze als Zuckerberg elders het spel verandert? Sociale media en traditionele media lijken namelijk steeds meer versmolten. Herinner je je dat Trump tijdens een debat beweerde dat Haïtiaanse migranten in Springfield honden en katten eten? Alle media berichtten erover. Trump pikte het gerucht over het honden en katten eten op van de socials! Het bleek fake news.
Beïnvloeding lijkt wel de nieuwe valuta te zijn. De grens tussen echt en nep vervaagt, niet alleen door deepfakes en dergelijke, maar ook door nepfluencers: digitale avatars die producten aanprijzen. Hun invloed is reëel, ook al zijn deze avatars fictief.
En beïnvloeding speelt niet alleen online, maar ook in het dagelijks leven. In het notariaat krijgen we steeds vaker vraagstukken over ‘de eigen wil’. Hoe weet je als notaris of iemand zonder druk een testament komt maken? Het notariaat heeft de opdracht om de ‘vrije en onafhankelijke wilsvorming en wilsuiting’ te waarborgen. Voorkomen moet worden dat iemand wordt bewogen een bepaalde invulling aan een testament te geven. Maar hoe doe je dat? Manipulatie voor eigen gewin vindt vaak heel subtiel plaats. Daarom ben ik bezig met onderzoek hoe je manipulatie kunt opsporen en iemands ‘ware wil’ kunt ontdekken.
Het vaststellen van die ware wil blijkt, uit mijn onderzoek, tamelijk complex te zijn. De ware wil speelt trouwens niet alleen bij (levens)testamenten maar ook bij schenkingen en allerlei andere (rechts)handelingen. Neem bijvoorbeeld zakenman Gerard Sanderink, wiens zakelijke en privéleven onderwerp is van talrijke rechtszaken. De vraag die daarin terugkomt: handelt hij uit vrije wil of wordt hij sterk beïnvloed door zijn echtgenote Rian?
De kernvraag is steeds: wat is echt? En dat speelt niet alleen in juridische kwesties, maar ook voor de journalistiek, politiek en sociale media. In onze samenleving waarin feiten zomaar bijzaak kunnen zijn, is het werk van juristen cruciaal. Terwijl anderen verdwalen in nepnieuws en halve waarheden, zijn wij degenen die helderheid zouden kunnen scheppen.
Natuurlijk moeten we als juristen wel steeds blijven bijschakelen. Of het nu gaat om de beïnvloeding te onderkennen bij het maken van een testament of om de effecten van technologische ontwikkelingen. Er zijn nieuwe (juridische) kaders nodig. Hoe bewijs je dat iemand heeft gehandeld door onzichtbare manipulatie? En hoe zorgen we ervoor dat algoritmes niet alleen ons koopgedrag, maar ook onze rechtsorde kunnen beïnvloeden?
In een wereld vol nep is het échte werk van de jurist het ware goud. Er zijn talloze lijstjes van goedbetaalde banen, maar juristen staan zelden in de top 10. Kennelijk moet onze superkracht in de zoo nog ontdekt worden. Help je me om het échte nieuws te verspreiden dat wij de wilde dieren kunnen temmen?
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi februari 2025.
Categorie: Columns