Kille mist. Het Nederlandse notariaat en de erfenis van de oorlog

Boekbespreking. Over de rol van de rechterlijke macht tijdens de Tweede Wereldoorlog is al veel bekend. Voor het notariaat geldt dat niet, terwijl de positie waarin de notaris zich bevond op zijn minst even interessant is als die van de rechter.

Raymond Schütz is met Kille mist de eerste die deze materie behandelt. Uit zijn onderzoek blijkt dat de handelwijze van de Koninklijke Notariële Broederschap (KNB) tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gekenmerkt door opportunisme en streven naar zelfbehoud. Daarmee verschilt die houding niet veel van de houding die andere juridische beroepsgroepen aannamen. In de praktijk hield dit in dat het notariaat het (on)recht van de bezetter formaliseerde door mee te werken aan het ‘ontrechten’ van de Joodse gemeenschap en aan de doorverkoop van onroerend goed dat aan Joden had toebehoord. Aldus trachtte het notariaat zichzelf een sleutelrol toe te bedelen en zich zo onmisbaar te maken voor de bezetter.

Schütz plaatst deze gebeurtenissen allereerst in perspectief door aandacht te besteden aan de jaren voor de oorlog, waarin het notariële ambt als gevolg van de slechte economische situatie onder druk stond. De jaren ’40-’45, die vervolgens min of meer chronologisch behandeld worden, vormen vanzelfsprekend de hoofdmoot. Interessant zijn onder andere de drie hoofdstukken waarin drie notarissen tot symbool gemaakt worden voor de drie morele posities die een notaris kon innemen tijdens de bezetting. Hij kan zich laten leiden door humane principes, financiële prikkels of de bestuurlijke realiteit.

Tot slot komt ook de op de oorlog volgende periode van zuivering en eerherstel voor het notariaat aan de orde, waarin de KNB zich achter de lijdelijkheid van de notaris verschool teneinde haar handelen te rechtvaardigen. Deze houding leidde tot een lange periode van interne conflicten, aangezien niet alle notarissen zich in deze positie konden vinden. Wat hier ook van zij, uiteindelijk sloot de KNB een deal met de minister van Justitie om onder vervolging uit te komen.

Schütz schrijft toegankelijk, behandelt het onderwerp genuanceerd en verklaart waar gepast zijn bevindingen met bijgevoegde tabellen of grafieken. Hij schetst met dit lijvige werk een confronterend beeld en laat zien hoe belangrijk een goed functionerend notariaat is voor de rechtsstaat. (LT)

R. Schütz
Kille mist. Het Nederlandse notariaat en de erfenis van de oorlog
Diss. VU Amsterdam, Amsterdam: Boom 2016, 608 p., € 31,50

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *