European Citizenship under Stress: Social Justice, Brexit and other Challenges
Boekbespreking. Dit Engelstalige boek vormt een geüpdatete bundeling van de bijdragen over Europees burgerschap die eerder zijn verschenen in themanummers van European Papers. Alle hoofdstukken zijn open access gepubliceerd op de website van uitgeverij Brill.
Het EU-burgerschap is gebaseerd op de nationaliteiten van de verschillende lidstaten van de EU en bestaat sinds het Verdrag van Maastricht. Het EU-burgerschap is gebaseerd op artikel 20 VWEU, dat bepaalt: ‘Er wordt een burgerschap van de Unie ingesteld. Burger van de Unie is een ieder die de nationaliteit van een lidstaat bezit. Het burgerschap van de Unie komt naast het nationale burgerschap doch komt niet in de plaats daarvan.’
Het EU-burgerschap speelt volgens de redacteuren een belangrijke rol bij de Europese hervorming van het constitutionalisme. Zij stellen in hun inleiding dat de notie van Europees burgerschap een aantal van de belangrijkste veronderstellingen die ten grondslag liggen aan de begrippen ‘burgerschap’, ‘gelijkheid’ en ‘democratische verantwoordingsplicht’, heeft ondermijnd.
Het EU-burgerschap staat voor tal van uitdagingen. Belangrijke uitdagingen zien op de bescherming van grondrechten en het nastreven van sociale rechtvaardigheid. Door de Brexit en de opkomst van het populisme in verschillende lidstaten worden deze uitdagingen nog groter. In dit boek gaan verschillende auteurs in op een aantal van de uitdagingen waarmee het Europees burgerschap wordt geconfronteerd. In iedere bijdrage worden vragen opgeworpen over het EU-burgerschap en wordt een kritische analyse gemaakt van de huidige stand van de wetgeving rondom het EU-burgerschap.
Het boek is opgedeeld in vier delen. Na een algemene inleiding gaat het eerste deel over Europese constitutionele ontwikkelingen die een uitdaging vormen voor het EU-burgerschap. In dit deel worden allereerst de constitutionele implicaties van het EU-burgerschap besproken, gevolgd door hoofdstukken met enkele nadere reflecties over de geschiedenis en toekomst van het EU-burgerschap en een bijdrage over de manieren waarop het EU-burgerschap leidt tot een ruimere toepassing van EU-grondrechten. Het deel sluit af met een hoofdstuk over het vrije verkeer van EU-burgers met een dubbele nationaliteit.
Het tweede deel gaat over de grenzen aan het vrije verkeer van personen binnen de EU. In dit deel komt onder meer de geschiedenis van de verhouding tussen wetgeving en rechtspraak over vrij verkeer aan bod. Vervolgens wordt ingezoomd op een aantal uitspraken van het Hof van Justitie van de EU die invulling geven aan de rechten van EU-burgers en, in twee opeenvolgende hoofdstukken, op de gevolgen van de Brexit voor deze rechten. Ook besteedt het boek aandacht aan gezinshereniging in Europa en de herziene wetgeving over de positie van buitenlandse werknemers uit de EU die tijdelijk in een andere lidstaat gedetacheerd worden.
Het derde deel van het boek gaat over het EU-burgerschap ‘beyond movement’. Dit deel bevat een kritisch hoofdstuk over de invloed van burgerschapsrechten op de rechten van werknemers, een analyse van het hoger onderwijs in Europa en het Verenigd Koninkrijk ten tijde van de Brexit, een hoofdstuk over het recht om deel te nemen aan de Europese verkiezingen en een analyse over de invloed van Brexit op het Europees burgerinitiatief.
Het vierde en laatste deel van het boek gaat over EU-burgerschap en de wereld buiten de grenzen van de Europese Unie. Ook hier komen weer tal van onderwerpen aan bod die gerelateerd zijn aan het EU-burgerschap. Dit deel bevat bijdragen over de verenigbaarheid van de verkoop van EU-paspoorten door Cyprus met het Unierecht, over de verhouding tussen het hebben of verliezen van een nationaliteit van een lidstaat en het EU-burgerschap, over het verlies van het EU-burgerschap door Brexit en de rechtspositie van Britten die in de EU wonen, en over het vrije verkeer van personen in de EU en de Euraziatische Economische Unie.
Het boek bevat al met al tal van bijdragen over wijd uiteenlopende onderwerpen. De Brexit speelt daarbij een belangrijke rol. Dat is ook goed te begrijpen. Door de koppeling van het EU-burgerschap aan het bezit van de nationaliteit van een lidstaat zijn er ook grote gevolgen geweest voor de EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk die door Brexit die nationaliteit verloren. Maar daarnaast komen veel meer onderwerpen aan bod. Interessant zijn vooral ook de analyses over de verdeling van bevoegdheden op het gebied van burgerschap en de impact van EU-burgerschapsrechten op de rechten en bevoegdheden in de EU.
Het EU-burgerschap raakt ons allemaal, hoewel wij ons wellicht niet altijd bewust zijn van onze ‘dubbele nationaliteit’. Dit boek geeft een indrukwekkend overzicht van onderwerpen waarop het EU-burgerschap invloed heeft en behandelt op inzichtelijke en kritische wijze de wetgeving op tal van terreinen. De bundel is al met al een zeer lezenswaardige en interessante aanvulling op de bestaande literatuur over het EU-recht. (MR)
N. Cambien, D. Kochenov, E. Muir (red.)
European Citizenship under Stress: Social Justice, Brexit and other Challenges
Nijhoff Studies in European Union Law 16, Leiden/Boston: Koninklijke Brill NV 2020, 534 p., € 175
Categorie: Boekbesprekingen