De zucht naar vrijheid – Een onderzoek naar de strafbaarstelling van het schenden van bijzondere voorwaarden en het elektronisch toezicht en van het ontvluchten uit detentie

Boekbespreking. In Nederland kunnen in het kader van bijvoorbeeld een voorwaardelijke veroordeling of voorwaardelijke invrijheidstelling bijzondere voorwaarden aan de verdachte worden opgelegd. Voorbeelden hiervan zijn het locatie- of gebiedsverbod en het verplicht dragen van een elektronische enkelband. Het schenden van deze bijzondere voorwaarden, denk onder andere aan het doorknippen van de enkelband, is niet strafbaar gesteld in Nederland. Dit geldt ook voor het ontvluchten uit detentie. Om te onderzoeken of het wenselijk is dat het schenden van de bijzondere voorwaarden of het ontvluchten uit detentie in Nederland wel strafbaar wordt gesteld, heeft de sectie Strafrecht van Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Vrije Universiteit Amsterdam een rechtsvergelijkend onderzoek uitgevoerd in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). De zucht naar vrijheid is het eindrapport van dit onderzoek.

Het onderzoek is gericht op de vraag of, en zo ja hoe en waarom, het schenden van bijzondere voorwaarden en elektronisch toezicht en het ontvluchten uit detentie zelfstandig strafbaar zijn gesteld in Frankrijk, België, Duitsland, Engeland en Wales, en Canada. Daarbij wordt onderzocht welke argumenten Nederland daaraan zou kunnen ontlenen voor of tegen een eventuele strafbaarstelling. Het boek heeft een heldere opzet en start met een uiteenzetting van de rechtsgevolgen die in Nederland verbonden kunnen worden aan de schending of ontvluchting. Daarbij wordt ook stilgestaan bij de ratio achter het niet strafbaar stellen van deze incidenten (hoofdstuk 2). Hierna volgen de verdiepende studies naar de stelsels in de andere onderzochte landen (hoofdstuk 3 t/m 7). Telkens wordt getracht een antwoord te vinden op de vragen hoe de strafbaarstelling in deze landen is vormgegeven, welke overwegingen hieraan ten grondslag liggen, welke knelpunten of pluspunten hiermee samengaan en wat bekend is over de resultaten of effecten van de strafbaarstelling.

In het daaropvolgende achtste hoofdstuk worden de uitkomsten van deze studies systematisch met elkaar vergeleken en wordt direct gezocht naar argumenten voor of tegen strafbaarstelling in Nederland. De onderzochte landen verschillen op sommige vlakken sterk van elkaar op het gebied van strafbaarstelling en de achterliggende ratio. Zo is ontvluchten uit detentie in België en Duitsland niet strafbaar gesteld met als belangrijkste reden dat het onwenselijk zou zijn het natuurlijke verlangen van de mens naar vrijheid strafbaar te stellen. De overige onderzochte landen kennen daarentegen wel een mogelijkheid tot strafbaarstelling van het ontvluchten uit detentie, met als argumenten onder andere de ondermijning van het gerechtelijk apparaat en de vermeende preventieve werking van strafbaarstelling.

Het boek sluit af met een uitgebreide conclusie, waarin per situatie waarin bijzondere voorwaarden geschonden kunnen worden wordt beredeneerd of het wel of niet in de rede ligt om de schending in Nederland strafbaar te stellen. Hetzelfde wordt gedaan ten aanzien van de strafbaarstelling van het ontvluchten uit detentie.

Het is, ondanks dat het een rapport is, een goed leesbaar boek. Een aanrader voor eenieder die geïnteresseerd is in de bijzondere voorwaarden in het strafrecht, maar ook voor zij die bezig zijn met de vraag wat de ratio is achter strafbaarstelling van bepaalde schendingen, in het bijzonder wanneer ze voortkomen uit iets menselijks als de zucht naar vrijheid. (PS)

S. Meijer, M.F.H. Hirsch Ballin, M. Cupido & Y.R.S. Piekhaar
De zucht naar vrijheid – Een onderzoek naar de strafbaarstelling van het schenden van bijzondere voorwaarden en het elektronisch toezicht en van het ontvluchten uit detentie
Den Haag: Boom juridisch 2020, 311 p., € 59