Boek 5 BW van de toekomst. Over vernieuwingen in het zakenrecht

Boekbespreking. Hoe staat het met ons goederenrecht? In dit boek bezien achttien preadviseurs groepsgewijs of Boek 5 BW nog aan de eisen van de huidige tijd voldoet. Zo bepleiten Van Erp en Loof een verruiming van het eigendomsbegrip tegen de achtergrond van digitalisering, software en the cloud. Verheul en Verstijlen maken zich in een lezenswaardig advies sterk voor degene die zijn eigendom verloren ziet gaan als gevolg van natrekking, vermenging of zaaksvorming. Hem moet een wettelijk pandrecht toekomen op de aldus gevormde zaak. Andere preadviseurs gaan in op – onder andere – het eigendomsbegrip in een circulaire economie, het burenrecht, het erfpacht- en opstalrecht, mandeligheid en het appartementsrecht. Lovenswaardig is dat alle preadviezen in meer of mindere mate aan rechtsvergelijking doen. Vooral het Duitse recht, toch een belangrijke inspiratie­bron voor ons rechtsstelsel, passeert meermaals de revue.
Uit de preadviezen rijst het beeld op van een Boek 5 BW dat de tand des tijds goed heeft doorstaan. Wel wringen de (romeinsrechtelijke) fundamenten van het goederenrecht op enkele punten met de moderne ontwikkelingen. Dat een erfdienstbaarheid bijvoorbeeld slechts een niet-doen of een dulden mag betreffen (en dus geen actief doen), is een relict dat volgens enkele preadviseurs aan heroverweging toe is. Evenzo rudimentair is het bestaan van het opstalrecht naast het erfpachtrecht – deze rechtsfiguren kunnen immers zonder praktische gevolgen in elkaar opgaan. Ook het aloude adagium superfecies solo cedit frustreert nieuwe praktijken, in het bijzonder de mogelijkheid van horizontaal of volumniair eigendom van een gebouw.
Wellicht onvermijdelijk, maar toch jammer, is het dat verschillende preadviezen haaks op elkaar staan, althans op sommige punten. Waar bijvoorbeeld Mes, Ploeger en Janssen meer ruimte wensen voor de partijautonomie als het gaat om de vraag of een zaak wordt nagetrokken, tonen Verheul en Verstijlen zich daar juist terughoudend. Waar de meeste preadviseurs op veel punten zonder blikken of blozen opteren voor het wijzigen van de wet, hoeden Bartels, Sagaert, Tweehuysen en Vonck zich in hun advies er juist voor om Boek 5 BW met de sloophamer te lijf te gaan. Wie achttien preadviseurs in een kamer zet, krijgt blijkbaar negentien meningen. Een renovatie van Boek 5 BW zal dan ook nog de nodige discussie vergen. Een eerste aanzet hiertoe vormde de naar aanleiding van deze preadviezen gehouden KNB-vergadering, die afgaande op de twitterende notarissen ter plaatse ‘inspirerend’ en ‘geslaagd’ was. Dat belooft wat voor de toekomst van het goederenrecht!

L.C.A. Verstappen (red.)
Boek 5 BW van de toekomst. Over vernieuwingen in het zakenrecht
KNB preadviezen 2016, WPNR boekenreeks, Den Haag: Sdu 2016, 452 p., € 42,50