Bangalijsten: de juridische aanpak van een maatschappelijk probleem
‘Mijn dochter heeft psychische bijstand nodig om weer sterk in haar schoenen te staan’ en ‘als het nu niet stopt, dan stopt het nooit’, zeggen ouders van slachtoffers (nos.nl, 5 april 2024). Het betrof hier de openbaarmaking van een zogenoemde bangalijst. Op dergelijke lijsten staan namen van vrouwen die er een losse seksuele moraal op na zouden houden, vaak gepaard met enkele ‘eigenschappen’ en persoonlijke gegevens. Het probleem bestaat al meer dan een decennium en komt vaak aan bod in de media. Toch gaat er in de juridische literatuur weinig aandacht naar uit. Wat kan het recht bijdragen aan de aanpak van bangalijsten?
Wij beginnen met een aantal algemene opmerkingen. Ten eerste worden bangalijsten vaak anoniem verspreid, waardoor het moeilijk kan zijn een verantwoordelijke aan te wijzen. Ten tweede is het moeilijk om de schade te beperken, omdat eenmaal gepubliceerde lijsten vaak via sociale media en berichtenapps circuleren. Genezen zal vaak dus even moeilijk zijn als voorkomen.
Intuïtief ligt een strafrechtelijke aanpak het meest voor de hand. Het opstellen of verspreiden van bangalijsten kan onzes inziens dan ook onder de reikwijdte van meerdere strafbepalingen vallen. Het zal over het algemeen te kwalificeren zijn als smaad (art. 261 Sr), laster (art. 262 Sr) en/of belediging (art. 266 Sr) (zie Van Banning, Bouman & De Lange, DD 2023/39). Ook is het een schoolvoorbeeld van het per 1 januari 2024 strafbaar gestelde doxing (art. 285d lid 1 Sr). Dit betreft het verschaffen of verspreiden van persoonsgegevens met onder andere het oogmerk om iemand ernstige overlast aan te (laten) doen. Bij bangalijsten zal dit oogmerk veelal aanwezig zijn.
Ook een civielrechtelijke aanpak biedt mogelijk soelaas. Het opstellen of verspreiden van een bangalijst kwalificeert doorgaans als een onrechtmatige daad (art. 6:162 BW). Slachtoffers kunnen immateriële schade vorderen (art. 6:106 BW) en vragen om schade in zowel geld als in andere vorm (art. 6:103 BW), bijvoorbeeld het laten verwijderen van de lijst. Dit alles kan zowel via de strafrechtelijke weg (art. 51f Sv) als binnen een aparte civielrechtelijke procedure.
Voor de bestuursrechtelijke aanpak is de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) relevant, die ziet op de bescherming van persoonsgegevens. Artikel 5 lid 1 onder a AVG schrijft voor dat de verwerking van persoonsgegevens op een rechtmatige, behoorlijke en transparante wijze dient te geschieden. De bangalijsten worden zonder toestemming gepubliceerd of verspreid. Zonder een andere rechtmatige grondslag levert dat een onrechtmatige verwerking op. De Autoriteit Persoonsgegevens kan handhavend optreden door boetes op te leggen (art. 83 AVG) of andere corrigerende maatregelen te nemen. Denk bijvoorbeeld aan bevelen om gegevensverwerking te staken of gegevens te wissen. Ook kunnen slachtoffers om schadevergoeding vragen (art. 82 AVG). De bewijslast ligt in beginsel bij de betrokkenen en het kan lastig zijn om concrete schade aan te tonen (HvJ EU 4 mei 2023, ECLI:EU:C:2023:370 (Österreichische Post)). Daarnaast valt de hoogte van de schadevergoeding in Nederland relatief laag uit.
Deze opties hebben alle direct betrekking op de opsteller en/of verspreiders van de lijst. Ook voor technologiebedrijven is echter een belangrijke rol weggelegd, die wordt gereguleerd door de Digital Services Act (DSA). Artikel 6 lid 1 sub b en artikel 16 van de DSA schrijven voor dat grote platformen het delen van schadelijke inhoud moeten voorkomen en na melding van hun netwerk moeten verwijderen.
Concluderend: een juridische aanpak voor bangalijsten is complex, maar zeker niet onmogelijk. Ondanks de bovengenoemde mogelijkheden blijft het bestrijden van de lijsten uitdagend, vooral vanwege de aan het begin genoemde observaties: de anonimiteit van de daders en de snelle verspreiding via digitale kanalen. Een stap in de goede richting zou zijn dat technologiebedrijven hun verantwoordelijkheid nemen om de snelle verspreiding van deze lijsten te voorkomen. Verder zou handhavend optreden een afschrikwekkend effect kunnen hebben op overtreders. De samenwerking tussen verschillende juridische domeinen is essentieel om effectief tegen bangalijsten op te treden en de slachtoffers de bescherming en gerechtigheid te bieden die zij verdienen.
Dit redactioneel van Yong Yong Hu & Brent van Kemenade is verschenen in Ars Aequi oktober 2024.
Categorie: Boekbesprekingen
Goede avond,
Ik ben Kris van Kemenade !! En ik wil even uitspreken dat ik als zus enorm trots ben op mijn broer en wat hij samen met de andere schrijfster heeft neergezet. Dit onderwerp is actueel en belangrijk dat dit onderwerp besproken word
MVG,