Bijzonder Nummer ‘Privacy’
Het jaarlijks terugkerende Bijzonder Nummer van Ars Aequi staat dit jaar in het teken van privacy. Privacy en met name de bescherming ervan, speelt een steeds belangrijkere rol in onze samenleving en is de afgelopen jaren dan ook veelvuldig in het nieuws geweest. Het onderwerp kwam onder meer aan de orde bij een van de dataschandalen rondom Facebook, waarbij de persoonlijke gegevens van ongeveer 87 miljoen gebruikers in handen kwamen van het bedrijfje Cambridge Analytica,1 en bij de tumultueuze discussie rondom de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv) – door critici ook wel de Sleepwet genoemd. Daarnaast heeft de recentelijke inwerkingtreding van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) een enorme impact gehad op de maatschappij en de manier waarop persoonsgegevens kunnen worden gebruikt. Van de kleinste sportvereniging tot de grootste multinational: alle organisaties waar persoonsgegevens worden verzameld of verwerkt moesten actief aan de slag met hun privacybeleid.
Privacybescherming vormt een van de grootste uitdagingen in de technologiserende wereld van vandaag. Denk aan de opkomst van het gebruik van big data. Deze term wordt vaak omschreven aan de hand van de drie V’s (dimensies): volume, variety en velocity. Het gaat om grote hoeveelheden data (volume), die snel en vaak wordt geüpdatet (velocity) en bovendien uit gevarieerde typen informatie (variety) bestaat.2 Gebruik van big data kan verstrekkende gevolgen hebben. Blijkt uit uw betalingstransacties dat u rookt en uit de locatiegegevens op uw telefoon dat u niet vaak beweegt? Dan betaalt u in de toekomst wellicht een hogere zorgpremie. U kunt zich voorstellen dat dergelijke persoonlijke informatie voor bedrijven zeer waardevol is. Er wordt dan ook niet voor niets gespeculeerd dat data geld zou kunnen gaan vervangen.3 Ook in dit licht is privacy een zeer elementair onderwerp. Hoe kan privacy namelijk worden gegarandeerd en beschermd in een samenleving waarin elke view, like en aankoop nauwlettend in de gaten wordt gehouden, geregistreerd en bovendien geld waard is? Bovenstaande ontwikkelingen en actualiteiten vormen genoeg reden voor de redactie van Ars Aequi om aandacht te besteden aan een aantal actuele vraagstukken rondom privacy.
Dit Bijzonder Nummer bestaat uit drie delen. Het begint met een algemeen deel, waarin het begrip privacy op een meer abstract niveau wordt behandeld. Allereerst gaat Koops op zoek naar een definitie van het begrip privacy in de veranderde samenleving van de 21e eeuw. Hij bespreekt de ‘privacycaleidoscoop’ en toont aan dat het privacybegrip vele facetten kent en steeds verandert. Hildebrandt zoomt verder in en bespreekt Self-Sovereign Identity en Attribute Based Credentials. Is het mogelijk om ‘baas over eigen persoonsgegevens’ te zijn? En hoe verhoudt deze soevereiniteitsgedachte zich tot de AVG?
Het tweede deel is gewijd aan de relatie tussen overheid en privacy, de verticale verhouding. Oerlemans & Hagens bespreken de Wiv 2017 die per 1 mei 2018 in werking is getreden. Zij richten zich in deze bijdrage op de voor de Nederlandse inlichtingendiensten nieuwe bevoegdheid tot ‘bulkinterceptie’. Op welke wijze wordt privacy bij deze nieuwe bevoegdheid gewaarborgd? En voldoen deze waarborgen aan de vereisten die volgen uit recente EHRM-jurisprudentie rondom soortgelijke bevoegdheden? Galič besteedt aandacht aan het fenomeen smart cities. Aan de hand van een voorbeeld, het Stratumseind Living Lab, legt zij uit hoe zulke initiatieven de privacy of zelfs autonomie van individuen kunnen beïnvloeden en wat dit betekent voor onze maatschappij en democratie in brede zin. Galič gaat ook in op mogelijke regelgevende maatregelen, teneinde privacy in de publieke ruimte te waarborgen.
Het laatste deel van het Bijzonder Nummer gaat in op de verhouding tussen private partijen en privacy, de horizontale verhouding. Hierin besteden Poort & Zuiderveen Borgesius aandacht aan online prijsdiscriminatie. Dit sluit aan op de eerdergenoemde risico’s van het gebruik van big data. We zijn het gewend de prijs van onze vliegtickets te zien stijgen als we dezelfde vlucht opnieuw bekijken. Is het echter gerechtvaardigd dat mensen die buiten de stad wonen meer moeten betalen als zij online een koelkast kopen, omdat zij er over het algemeen meer voor over hebben de reis naar de winkel niet te hoeven maken? Van Eijk & Van den Herik gaan in op het fenomeen Web Privacy Measurement, waarmee gemeten kan worden hoe data die worden verzameld tijdens het browsen bijeengebracht en geanalyseerd worden. Ze bespreken de laatste technologische ontwikkelingen aan de hand waarvan bezoekers van websites gevolgd kunnen worden en onderzoeken de implicaties daarvan voor de privacy van personen, stellen dat de huidige methoden voor Web Privacy Measurement tekortschieten en presenteren een alternatief. Vervolgens bespreekt Zwenne het vergeetrecht, vijf jaar nadat het Hof van Justitie van de Europese Unie arrest wees in de Costeja-zaak. In deze zaak erkende het Europese Hof het recht om vergeten te worden. Hoeveel is er inmiddels gebruikgemaakt van dit vergeetrecht, en hoe gaan rechters in Nederland om met verwijderverzoeken? Reijneveld sluit het nummer door te onderzoeken op welke wijze en in welke mate een curator verantwoordelijk is voor persoonsgegevens die de failliet gedurende de levensloop van zijn onderneming heeft verzameld. De AVG is in beginsel ook van toepassing op verwerkingen van persoonsgegevens die tijdens faillissement plaatsvinden.
Samenvattend laat dit Bijzonder Nummer zien dat privacy een veelzijdig fenomeen is dat zich in verschillende verhoudingen voordoet. Het onderwerp zal de (juridische) wereld nog gedurende lange tijd veel stof tot discussie opleveren, zeker in deze voortdurend veranderende wereld, waarin een regelmatige herijking van het privacybegrip en de bescherming ervan noodzakelijk is. Met dit Bijzonder Nummer hopen wij vanuit verschillende perspectieven een bijdrage te leveren aan huidige en toekomstige privacyvraagstukken.
Tot slot willen wij alle auteurs hartelijk danken voor hun bijdrage aan dit Bijzonder Nummer.
De redactiecommissie
Belle Vulto
Jouke Tegelaar
Esther Nauta
Lisa Münchow
Daan van Maurik
Jeroen Lemmen
1) Zie voor een beschrijving van dit schandaal bijvoorbeeld ‘De Facebook-schandalen van afgelopen jaar op een rij’, NU.nl 30 april 2019.
2) Zie bijvoorbeeld S. Kaisler e.a., ‘Big Data: Issues and Challenges Moving Forward’, 46th Hawaii International Conference on System Sciences 2013, p. 996.
3) V. Mayer-Schönberger, De data-economie, Amsterdam: Maven Publishing 2018.
Categorie: Redactioneel