EVRM buiten werking stellen: kan dat zomaar?

“Turkije stelt Europees mensenrechtenverdrag buiten werking”, berichtten het NOS en andere media ons een tijd terug.  Frankrijk en Oekraïne deden dat eerder ook. Misschien schrik je hiervan:  mag een land zomaar een mensenrechtenverdrag buiten werking stellen? Nou nee. Dat kan niet. Een land mag er wel van afwijken bij een noodtoestand. Maar zelfs dat niet helemaal.

Een land dat het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) heeft ondertekend, kan dit niet zomaar "buiten werking" stellen. De NOS stelt dat vice-premier Kurtulmus zich daarvoor beroept op artikel 15 van het verdrag. Dat kan, maar artikel 15 zegt niet dat het gehele EVRM buiten werking wordt gesteld. En door de manier van berichtgeving lijkt dat misschien wel zo.

Oorlog of een noodtoestand

Op basis van artikel 15 lid 1 mag een land bij een oorlog of een noodtoestand maatregelen nemen waarmee het kan afwijken van het EVRM. Dit kan alleen voor zover de ernst van de situatie dit "strikt vereist". Het mag dus niet zomaar; een land moet terughoudend zijn met het inroepen van artikel 15. Ook stelt het artikel de voorwaarde dat de maatregelen niet in strijd mogen zijn met het internationaal recht.

Recht op leven

Lid 2 van artikel 15 zegt zelfs dat een land niet van artikel 2 van het EVRM mag afwijken. Dat laatste artikel gaat over het recht op leven. Het land mag hier alleen van afwijken in oorlogstijd. Dan mag een soldaat dus wel iemand doodschieten tijdens een gevecht. Maar zelfs daarvoor geldt een voorbehoud; het moet gaan om een rechtmatige oorlogshandeling. Dus de soldaat moet handelen volgens de regels van het oorlogsrecht.

Met de nieuwe maatregelen tijdens de noodtoestand mag een land ook niet afzien van artikel 3 (verbod op foltering), artikel 4 lid 1 ( verbod op slavernij) en artikel 7 (verbod op het bestraffen van iets dat niet strafbaar is).

Volledig informeren

Een land dat afwijkt van het EVRM bij een noodtoestand, moet de Secretaris-Generaal van de Raad van Europa hierover "volledig informeren" en motiveren waarom het hiervoor kiest. Vervolgens moet het de datum doorgeven vanaf wanneer de nieuwe maatregelen niet meer gelden en de "bepalingen van het Verdrag opnieuw volledig worden toegepast". Zoals je leest, staat er "volledig". Met andere woorden, het verdrag was nooit geheel buiten werking, maar gedeeltelijk.