Zorgplicht in de relatie heeft geen wifi maar bluetooth nodig
Er staat iets fascinerends in het Burgerlijk Wetboek (art. 1:81 BW): ‘Echtgenoten zijn elkander getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd.’ Geen romantische liefdesverklaring, maar wel bedoeld als morele basis voor zorg en wederzijdse steun. Een soort van morele bluetoothconnectie die pas wordt verbroken door een scheiding. Alleen: je moet er wel voor getrouwd zijn. En daar haakt de moderne mens op af. Het huwelijk lijkt in vrije val. In Nederland, maar ook daarbuiten. In China probeert de overheid via sociale media koppels te verleiden tot trouwen en kinderen krijgen. In sommige Chinese provincies krijg je als getrouwd stel extra vakantiedagen en fiscale voordelen. Maar het werkt niet echt: het huwelijkscijfer daalt daar alsmaar.
Steeds meer mensen kiezen voor een relatie zonder trouwakte. Ze leven samen, hebben elkaar lief, zorgen voor elkaar en bouwen samen een toekomst op. Het recht lijkt echter een andere kant op te kijken: wie niet trouwt, valt buiten de zorgplicht. Waarom zou het recht niet erkennen wat in de praktijk op steeds grotere schaal gebeurt? Een wettelijke zorgnorm die ook voor ongetrouwde partners geldt, zou een toetsingskader voor rechters en een fundament voor toekomstige wetgeving kunnen zijn. Daarmee krijgt de zorgnorm ook voor deze partners betekenis.
Wat er op het spel staat, laat een recente uitspraak van de rechtbank Amsterdam zien (ECLI:NL:RBAMS:2025:2371). Een vrouw sloeg haar man met een asbak. Geen letsel, wel geweld. Maar ze was ook degene die hem jarenlang bijstond, als echtgenote, als onbetaalde collega en als mantelzorger. Want hij werd blind en zij werd zijn ogen. Op de asbak na, voldeed ze aan de huwelijkse zorgformule. Ze werd veroordeeld tot een boete van 200 euro. Toen de man een maand later overleed was ze volgens de letter van de wet onwaardig om van hem te erven. De rechter vond echter dat zij wél mocht erven. Omdat het anders, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid, onaanvaardbaar was. Het klopte niet met het gevoel van recht. En ook niet met de wil van de man die bleek uit de tekst van het testament en het feit dat de man zijn testament na het asbakincident niet wijzigde. De bluetoothconnectie tussen de man en de vrouw was blijven bestaan: onzichtbaar, maar onmiskenbaar.
De redelijkheid en billijkheid zijn in het recht geen basisnorm, maar een noodrem. Ze worden alleen toegepast als het resultaat van de wet of een contract écht onaanvaardbaar is. Ze zijn de uitzondering, niet de regel. En toch: wat als we die redelijkheid en billijkheid, samen met de zorgplicht voor gehuwden, in de blender zouden gooien? Wat als we daaruit een nieuwe, maatschappelijke norm pureren? Eentje die niet afhangt van huwelijkse status of juridische clausules. Een norm die gewoon begint bij de goede wil. Bij de bereidheid om rechtvaardig te handelen, ook als niemand je daartoe verplicht. De Duitse filosoof Immanuel Kant noemde de goede wil het enige dat zonder voorbehoud goed is. Omdat je die oprecht in jezelf draagt, los van wat het je brengt. Niet om te scoren, maar omdat het de juiste intentie is.
Op een gemiddelde dag twijfel ik er wel eens of er voldoende draagvlak is voor deze maatschappelijke bluetoothconnectie. Als demonstranten hun gelijk kracht bijzetten met verstoringen en vernielingen. Als fietsers bellend door rood rijden en toch vinden dat jij moet oppassen. Als mensen in debat liever winnen dan luisteren. De redelijke en billijke samenleving is er soms gewoon even niet. En dan ben ik daar als brave burger, klaar om te connecten, zuchtend op het zebrapad. Soms voelt het leven in de publieke ruimte alsof je meedoet aan een nationale versie van ‘de vloer is lava’: iedereen springt, ontwijkt, botst, maar niemand raakt de grond.
Dan denk ik aan iconen die de goede willen laten zien. De onlangs overleden Jan Terlouw had een touwtje en een brievenbus voor het onderlinge vertrouwen. Paus Leo heeft zijn Sint Pietersplein om vrede en respect voor elkaar uit te dragen. En wij? Wij hebben emoji’s. 👍 voor steun. 🤝 voor vertrouwen. 💛🌱 voor de goede wil. En soms 💩, omdat het leven ook gewoon ingewikkeld is.
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi juni 2025.
Categorie: Columns