Wel een rechtstekort, maar de Hoge Raad gaat niet voor de full flex
Het juridische buzzwoord van 2024 wordt ‘rechtstekort’, zeker weten! Het duikt namelijk steeds vaker op. Ik zocht op rechtspraak.nl en zag dat het woord in 2024 al in tien uitspraken van de Hoge Raad voorkomt. In de zoekresultaten voor 2023 bleek er geen rechtstekort. Betekent dit dat we in Nederland behalve een huisvestingstekort, personeelstekort, begrotingstekort en vluchtelingenopvangtekort nu ook officieel een rechtstekort hebben? Niet nog een crisis, alsjeblieft …
Het recente door de Hoge Raad geconstateerde rechtstekort dat mij bezighoudt, is dat van een biologisch kind in de erfbelasting (ECLI:NL:HR:2024:1130). Laten we dit kind Mark noemen. Mark werd niet erkend door zijn biologische vader, maar door de echtgenoot van zijn moeder. Toen zijn biologische vader overleed, bleek deze een testament te hebben gemaakt om ervoor te zorgen dat Mark van hem kon erven. Van de Belastingdienst kreeg Mark niet de vrijstelling die normaal voor kinderen geldt. En daarbij: de erfbelasting die hij moest betalen was gebaseerd op het ‘overigen-tarief’. Dit overigen-tarief is in de eerste schijf 30%, het kinderen-tarief 10%. Nogal een behoorlijk verschil … Dat geldt ook voor de vrijstelling: voor ‘overigen’ is die € 2.658 euro versus € 25.197 voor kinderen.
Volgens de Hoge Raad is er sprake van discriminatie in de zin van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Om een verschil tussen ‘huwelijkse’ en ‘buitenhuwelijkse’ kinderen te rechtvaardigen, zijn er namelijk zeer gewichtige redenen nodig. En die zijn er in dit geval niet. Er is sprake van een nauwe relatie tussen Mark en zijn biologische vader en dus family life (art. 8 EVRM). Het EVRM geldt ook voor fiscale wetgeving, waardoor Mark dus in zijn gelijk wordt gesteld. Toch is er een ‘maar’: de Hoge Raad verlaagt de te betalen erfbelasting niet. Ondanks het rechtstekort is het aan de wetgever om dit op te lossen. De Hoge Raad kan dit zelf niet doen, omdat er politieke keuzes gemaakt moeten worden over het ouderschap in civielrechtelijke zin, waarop fiscale wetten moeten worden afgestemd. Mark wint dus de principekwestie in deze zaak, maar zijn principes blijken duur te zijn. De Staatssecretaris van Financiën is dan wel veroordeeld om Marks proceskosten te vergoeden; dat neemt niet weg dat Mark nog steeds geen euro minder aan erfbelasting betaalt!
Moet de Hoge Raad bij een rechtstekort niet alleen A maar ook B zeggen? Elke keer dat de Hoge Raad een rechtstekort constateert, moet hij kijken of hij dat zelf kan oplossen. In de ‘box 3-arresten’ (van december ’21 en juni ’24) oordeelde de Hoge Raad dat de overheid spaarders en beleggers, die in box 3 naar een fictief in plaats van werkelijk rendement werden belast, alsnog recht moet doen. Dit rechtsherstel kost de schatkist naar schatting zo’n € 10 miljard. En door het arrest van de Hoge Raad van 12 juli 2024 trouwen nu stellen van gelijk geslacht op Aruba en Curaçao, ook al is dit daar naar de wet niet mogelijk.
Laten we teruggaan naar Mark. Hij kreeg het oordeel ‘rechtstekort’, en daarmee was de kous af. Geen reparatie, zoals de box 3-spaarders. Die verwijzing naar toekomstige veranderingen in het civielrechtelijke ouderschap overtuigt me niet echt. Voor de erfbelasting worden stiefkinderen en pleegkinderen (onder voorwaarden) namelijk ook als kinderen gezien. Met alle ‘plezierige’ fiscale gevolgen van dien. Kinderen zoals Mark erkennen voor de erfbelasting doet minder pijn in de schatkist dan het box 3-herstel. Oké, ik ben nu appels met peren aan het vergelijken. Maar de afgelopen weken heb ik in verschillende cursussen over dit arrest gesproken, en notarissen bevestigden mijn beeld van de praktijk. Het komt hoogstens één keer per jaar voor dat een biologisch kind in een testament wordt genoemd, omdat het anders niets zou erven. Zo’n testament is trouwens het ultieme bewijs van family life tussen de biologische vader en het kind.
Bij het woord rechtstekort moet ik denken aan de legendarische uitspraak van Mr. Bumble, een personage in Oliver Twist van Charles Dickens: ‘the law is an ass’. Als Mr. Bumble dit arrest nu zou lezen, zou hij het waarschijnlijk op zijn geheel eigen wijze zwart-wit samenvatten: ‘The law is an ass, but hey, this time it’s not our circus!’
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi oktober 2024.
Categorie: Columns