Socials niet langer als een online kroeg: het is nú tijd voor onlinekamers bij de rechtspraak
Na het behalen van het toegangsexamen, is Kim Kardashian West nu echt begonnen aan haar rechtenstudie, aan ‘law school’. Op Instagram deelde ze een foto van haar studiemateriaal, waaronder een notitieblok met ‘Kim Is My Lawyer’. Ze wil in de voetsporen treden van haar vader – bekend van de geruchtmakende O.J. Simpson-zaak. Het is leuk en interessant om op de socials rond te dwalen. Maar helaas zijn de socials niet alleen een gezellige online kroeg en een etalage, maar ook een plaats van bedreiging, ophitsing, oplichting en misleidende deepfakes. Er is een online ongeremdheid ontstaan, gevoed door het gevoel van straffeloosheid. Dat gevoel lijkt vooral gebaseerd op de anonimiteit waarin men op het internet kan opereren.
Wetenschappers die er aan het discours deelnemen, worden steeds vaker online lastiggevallen en geïntimideerd. Viroloog Marion Koopmans deed daarom onlangs een oproep aan het OM om in actie te komen. Voor politici zijn online bedreigingen inmiddels aan de orde van de dag. Wat het verschijnsel oplichting betreft: de Netflixfilm The Tinder Swindler laat zien hoe een nepmiljardair vrouwen wereldwijd zo’n $ 10 miljoen wist af te troggelen.
Socialemediakanalen hebben hun eigen regels om een veilig platform te bieden. Maar we zien steeds vaker dat Twitter-ruzies en online bedreigingen onderwerp worden van gerechtelijke procedures. Zo troffen de Belgische viroloog Marc van Ranst en activist Willem Engel elkaar ‘in court’. Recent werden ook twee mannen veroordeeld voor de online bedreiging van premier Rutte en toenmalig ‘coronaminister’ De Jonge. Volgens het OM kan de stijging van het aantal online bedreigingen niet los worden gezien van de coronapandemie.
Ook daarna voorzie ik een toename van online issues voor de rechter. Het spectrum van deze procedures is enorm breed. Naast strafrechtelijke zaken kan worden gedacht aan rechtszaken wegens onrechtmatige daad, schending van de privacy en auteursrecht. Maar ook procedures tegen de socialemediaplatforms. Ik verwacht behalve AVG-zaken ook zaken van nabestaanden die toegang willen tot accounts van een overledene. Of van mensen die ageren tegen een levenslange ban door een platform; de sanctie die Donald Trump en Bilal Wahib werd opgelegd. Maar ook niet te vergeten: de online impact die vechtscheidingen kunnen hebben. Online laster van de ex en diens familie, wraakporno, belaging van pleegouders na uithuisplaatsing van kinderen en het maken van socialemediaprofielen op naam van de ex. En als de juicekanalen dominanter worden, wordt de kans op procedures tegen deze ‘roddelmedia’ ook groter.
Op de agenda van de rechtspraak zou volgens mij het instellen van een gespecialiseerde kamer voor online issues moeten staan. Niet omdat rechters daarvan onvoldoende kennis zouden hebben. Maar wel vanwege de toename van het aantal rechtszaken en nieuwe wetgeving waarmee we te maken krijgen. Zo wordt de lijst van vormen van EU-criminaliteit waarschijnlijk uitgebreid met (online) haatzaaiende uitlatingen en er is een Digital Services Act op komst om verkoop van namaakproducten tegen te gaan. En behalve meer zaken en wetgeving: de online wereld zie ik in een hoog tempo veranderen!
Daarom moeten we nu vooruit denken: de rechtspraak zou een ‘onlinekamer’ (zowel in eerste aanleg als hoger beroep) moeten overwegen. Hiermee kan zowel in strafrechtelijke als civielrechtelijke procedures specialisatie en concentratie van rechtszaken over online issues worden bereikt. In zowel de ‘onlinekamer-straf’ als de ‘onlinekamer-civiel’ zouden ook niet-juridische deskundigen kunnen worden toegevoegd. Behalve kwaliteit kunnen met de onlinekamers ook snellere doorlooptijden worden behaald. Ik zie in de Cyberkamer en bijbehorend Kenniscentrum voor cybercrime van het gerechtshof Den Haag een mooie aanmoediging voor ‘mijn’ online kamers.
Bijna was er een rechtszaak die als een van de ‘voorbeeldzaken’ voor de onlinekamers had kunnen dienen. Op Valentijnsdag deelde Ye (tot voor kort bekend als Kanye West, aanstaande ex-echtgenoot van Kim Kardashian) screenshots van privéberichten van Kim. Zijn kennelijke oogmerk was het bevorderen van een verzoening tussen hen. Ye verwijderde de berichten echter snel en bood zijn excuses aan. Heel verstandig! Het had namelijk zo maar gekund dat rechtenstudent Kim Kardashian haar pas verworven kennis meteen in de praktijk had willen brengen…
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi maart 2022.
Categorie: Columns