Over rechtsvormende jurisprudentie. Wie wordt voor jou de ‘spermadokter’?
Het ‘heerlijke’ arrest Hoornse Taart, heeft eindelijk een ECLI (ECLI:NL:HR:1911:1)! Het is een van mijn favorieten van de mijlpaalarresten. In het eerste jaar van mijn rechtenstudie maakte ik door dit arrest kennis met de juridische context – een extra dimensie – die een waargebeurd verhaal kan hebben. Er overlijdt een vrouw door het eten van een vergiftigde taart die niet voor haar is bedoeld. Is er sprake van moord als je gif in een taart stopt, deze laat bezorgen bij het beoogde slachtoffer thuis, maar de verkeerde persoon de taart eet?
Afgelopen maand publiceerde de Hoge Raad het 1000e mijlpaalarrest op rechtspraak.nl. Mijlpaalarresten zijn arresten van vóór 2000 – sinds dat jaar worden uitspraken op rechtspraak.nl gepubliceerd – die een grote impact hebben gehad op de rechtsontwikkeling en rechtsvorming. Volgens president Dineke de Groot is het 1000e mijlpaalarrest niet zo bekend, maar wel een ‘juweeltje’. De Hoge Raad is ambitieus: behalve de mijlpaalarresten wil men uiteindelijk alle arresten vanaf 1838 online zetten.
Als rechtenstudent en jurist lees je de mijlpaalarresten en houd je de recente jurisprudentie bij. Dat doe ik dus ook. Daarnaast volg ik ook nog ‘rechtssubjecten’. Er zijn namelijk rechtssubjecten die zelfs op meerdere rechtsgebieden tegelijkertijd rechtsvormend weten te zijn. Fertiliteitsarts Jan Karbaat, aka de spermadokter, is er zo een. Hij krijgt het voor elkaar om diepe sporen in de jurisprudentie te trekken. In zijn klinieken gebruikte hij namelijk zijn eigen zaad – tegen alle regels in uiteraard – en bleek hij de vader van tientallen donorkinderen te zijn. Maar er is meer. Er zijn donorkinderen met erfelijke afwijkingen. Dit zijn donorkinderen die niet met behulp van zijn, maar andermans sperma tot leven zijn gewekt. Karbaats spermakliniek zegde de moeders toe dat zaaddonors gescreend zouden worden op alle mogelijke verborgen erfelijke afwijkingen. Maar dat gebeurde niet, of gebrekkig. En wat blijkt? Een aantal van die donorkinderen heeft erfelijke afwijkingen, die niet aan de kant van de moeder zijn gevonden. Dit maakt dat er twee groepen boze donorkinderen zijn: de donorkinderen van wie Karbaat de biologische vader blijkt te zijn en de donorkinderen met erfelijke afwijkingen.
Deze sjoemelzaadaffaire krijgt na het overlijden van de spermadokter in 2017 een staartje. En hoe! De erfgenamen van Karbaat worden namelijk met rechtszaken op verschillende rechtsgebieden geconfronteerd. Het begint ermee dat er DNA moet worden afgestaan om vast te stellen dat Karbaat vader is van tientallen donorkinderen. De DNA-match leidt er overigens niet toe dat hij ook als juridisch vader van deze kinderen wordt aangemerkt. De donorkinderen zijn dus geen erfgenamen van Karbaat. Maar daarmee is de kous nog niet af. De twee ‘groepen’ donorkinderen willen schadevergoeding en spannen hierover rechtszaken aan. Hierin loopt nu het hoger beroep. En dan zijn daar ook nog de erfrechtelijke rechtszaken en de tuchtrechtelijke procedure tegen de notaris. Deze gaan over de afwikkeling van Karbaats nalatenschap.
Van die erfrechtelijke rechtszaken valt voor mij en collega’s heel wat te leren. Hiermee zorgt de spermadokter postuum voor jurisprudentie, die zelfs rechtsvormend is! In de meest recente uitspraak ging het over de bevoegdheden van een executeur in een nalatenschap. Maar ook over de specifieke vraag of Karbaats erfgenamen onrechtmatig handelden bij de verkoop van de onroerende zaak uit zijn nalatenschap. Volgens de rechter werd de koopovereenkomst op onzakelijke gronden gesloten met als mogelijke doel de schuldeisers, waaronder de donorkinderen, te benadelen.
De ‘spermadokter’ leeft dus op verschillende manieren nog voort. In bedrieglijk handelen, in zijn juridische en biologische kinderen en in de jurisprudentie. Het is Cruijffiaans om over dat laatste te zeggen: ‘elk nadeel heb een voordeel’. Maar degene die hem in deze wijsheid voorging, de Vlaamse schrijver Karel Jonckheere, zei het voor dit geval toepasselijker: ‘Elk nadeel gaat zwanger van een voordeel’. Voor (erfrecht)juristen dan in dit geval. En dat alles is meteen te volgen via rechtspraak.nl!
Mijn tip voor elke student en jurist is dus deze: zoek ook een rechtssubject (natuurlijk persoon of rechtspersoon) die rechtsvormend kan zijn voor je vakgebied. Ik ben benieuwd naar wie jouw ‘spermadokter’ wordt! Trouwens: ik houd het niet bij één rechtssubject. Ik blijf altijd weer zoeken naar ‘gezelschap’ van mijn ‘rechtssubjecten’: onder andere de familie Hazes en Peter Gillis en zijn Massa is Kassa-scheiding.
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi november 2023.