How to … digitaal tentamineren en digitaal notariële akten passeren?
De digitaliseringstrein raast op hoge snelheid door het landschap. De trein lijkt zonder machinist en noodrem te rijden, dwars door het dagelijkse leven heen. Het tracé loopt ook door de wetenschap en alle sectoren en branches heen en ja, ook door de juristerij. Er zijn verschillende opstapstations, maar eenmaal aan boord van de trein, is het alsof je niet meer kunt uitstappen of een stationnetje terug kunt gaan. We zitten dan ook middenin de vierde industriële revolutie – smart industry – die digitale doorbraken met zich brengt. Generatieve artificiële intelligentie (gen ai) is er daar een van. Het kabinet zegt dat er kansen en uitdagingen maar ook risico’s zijn en kwam daarom onlangs met een overheidsbrede visie op gen ai. Een goed begin, maar ik geloof dat er meer breedte in de visie nodig is, namelijk naar digitalisering in het algemeen. Want wat is de bestemming van de digitaliseringstrein en stopt de digitaliseringstrein nog wel ergens onderweg?
Ook ik ben op de digitaliseringstrein gesprongen. In eerste instantie omdat ik graag een early adopter ben. De voordelen blijken echter zonneklaar. Voor wetenschappelijk onderzoek bijvoorbeeld brengt de inmiddels vergaande digitalisering van databanken enorm veel. En ’s avonds na het werk: hoe handig is het om ChatGPT een recept te vragen voor niet samenhangende ingrediënten in je koelkast? Maar bij sommige digitale toepassingen vraag ik me af, misschien heel old skool, of die al wel goed doordacht en gebruiksklaar zijn.
Neem nu het digitaal tentamineren en het digitaal oprichten van een bv. (In de toekomst kunnen ook andere soorten notariële akten digitaal ‘gepasseerd’ worden.) Wat hebben digitaal tentamineren en digitaal passeren van akten met elkaar te maken? Volgens mij dit: uit allerlei onderzoeken blijkt dat ons brein van een scherm gelezen teksten minder diep verwerkt dan die vanaf papier worden gelezen. Er is dus minder tekstbegrip. Onder tijdsdruk is het effect zelfs nog groter: er wordt dan nog minder opgepikt en verwerkt. Het verminderde tekstbegrip blijkt niet leeftijdsgebonden te zijn en vaker schermlezen maakt het er ook al niet beter op. Ons brein werkt eenvoudigweg niet zo en kan het ook niet aan.
We moeten iets bedenken waardoor we het beste uit twee werelden krijgen. Voor het digitaal tentamineren: bijvoorbeeld de vragen op papier en de beantwoording op de laptop. Of een voorleesknop bij de vragen. We zijn toch inmiddels allemaal aan de podcast? En een digitale notariële akte? Ooit werden testamenten volledig voorgelezen. Met een volledige voorlezing van een akte maak je natuurlijk niemand blij. Maar gezien het verminderde ‘digitale tekstbegrip’ zal de notaris voldoende van een digitale akte moeten voorlezen. En laten we nog eens goed kijken naar de stappen die we met de cliënt zetten naar die digitale akte. Volgens mij ook nodig: onderzoeken wat de impact is van het niet meer zetten van een natte handtekening?
Universiteiten en juridische beroepsorganisaties zouden het voorbeeld van de overheid moeten volgen en een eigen visie op digitalisering ontwikkelen. Daarbij moet er met name aandacht zijn voor het optimale gebruik daarvan door en voor mensen. En laten we dan vooral niet vergeten hierbij neurologen, linguïsten en psychologen te betrekken. Als er dan uiteindelijk zo’n visie ligt, maak dan ook gelijk een handig overzicht met ‘what (not) to do met gen ai’. Juristen moeten er namelijk serieus rekening mee houden dat gen ai ‘getraind’ wordt met alles wat er wordt ‘ingestopt’. Je mooiste clausules voor in contracten vertrouw je dus niet zo maar aan ChatGPT toe. En check alles wat eruit komt, woord voor woord. Een recent Nederlands praktijkongeluk: de statuten van een vereniging die ChatGPT genereerde waren niet naar Nederlands maar naar Belgisch recht. En een advocaat in de VS bepleitte de zaak van zijn cliënt met niet bestaande jurisprudentie. Met de groeten van ChatGPT!
Gelukkig zijn het niet alleen juristen die digitale praktijkongelukken kunnen maken. Een boze klant in het VK, die door de chatbot van bezorgdienst DPD van het kastje naar de muur werd gestuurd, daagde de chatbot uit. Die chatbot keerde zich tegen het eigen bedrijf door het gesprek te eindigen met ‘DPD is het slechtste bezorgbedrijf ter wereld’. Via X kon iedereen meegenieten van de conversatie met de ontspoorde chatbot. Die chatbot is inmiddels ‘op staande voet ontslagen’!
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi februari 2024.
Categorie: Columns