Hoe duur moeten vergissingen je komen te staan? Over vergishuwelijken, vergeten concept-testamenten en ander menselijks

Er komt een nieuw recht, als het aan de vier-partijen-coalitie ligt. Het recht op vergissen. Omdat vergissen menselijk is, kreeg ik er meteen een warm gevoel bij toen ik het las in het hoofdlijnenakkoord. Dit recht op vergissen komt er in de verhouding tussen de burger en de overheid. ‘Een enkele fout kan niet langer een burger diep in de problemen duwen. De aanmanings- en incassokosten van de overheid gaan fors omlaag’, zo luidt de korte toelichting. Ik ben nu al een voorstander van zo’n recht, sterker nog, ik roep ‘de bondgenoten’ op het recht op vergissen uit te breiden. Dan denk ik vanuit mijn vakgebied meteen aan de belastingrente die erfgenamen voor hun kiezen krijgen, als de aangifte voor de erfbelasting te laat binnen is. Of als deze onvolledig of onjuist is. Je vergissen bij de erfbelasting is duur: het kost je 7,5% aan belastingrente (over een deel of het hele bedrag van de aanslag)!

Maar er is meer. Wat te denken van echtgenoten die zich vergisten in de nieuwe regels voor de gemeenschap van goederen, die in 2018 wet werden? In de kranten was destijds te lezen dat je voortaan automatisch op huwelijkse voorwaarden trouwt, dus zonder bij de notaris langs te gaan. Dat heeft geleid tot ‘vergishuwelijken’, zoals ik ze noem. De voorhuwelijkse bezittingen en schulden die een echtgenoot individueel had, vallen niet in de ‘nieuwe’ gemeenschap van goederen. Erfenissen en giften ook niet. Maar verder is er toch echt … een gemeenschap van goederen!

Koppels met vergishuwelijken worden door de notaris verrast als ze bijvoorbeeld een woning kopen of een van hen een bv opricht: ‘Jullie zijn niet op huwelijkse voorwaarden maar in gemeenschap van goederen getrouwd.’ Deze koppels kunnen alsnog huwelijkse voorwaarden maken en de eigendomssituatie van net vóór het huwelijk herstellen. Deze spijtoptanten verdelen de gemeenschap daarmee niet volgens de wettelijke default van fifty-fifty. Fiscaal gezien kan dit een schenking en dus schenkbelasting opleveren. Er bestaat dan wel een besluit, waardoor je de Belastingdienst kunt verzoeken het etiket schenking niet te plakken. Maar dan moet je wel aan de strenge voorwaarden ervan voldoen. Als ook hier het recht op vergissen wordt erkend, dan zou de notaris in de huwelijkse voorwaarden alleen hoeven op te tekenen dat het om een vergissing gaat.

In het civiele recht is er gelukkig al ruimte om je te mogen vergissen. Bijvoorbeeld als je per abuis een woning koopt. Dan kun je binnen drie dagen na de ondertekening van het koopcontract er nog onderuit. En als je je vergist in de datum waarbinnen je een afspraak moest nakomen, dan is er eerst nog de ingebrekestelling. Je bent dan wel in verzuim, maar de tegenpartij geeft je een redelijke termijn voor alsnog nakomen van de overeenkomst. Bij testamenten wordt ook het recht op vergissen erkend. De Hoge Raad deed in 2013 een uitspraak in de zaak van de vrouw die een testament maakte toen zij single was en daarin haar broer tot haar erfgenaam voor haar hele erfenis aanwees. Toen zij jaren later in gemeenschap van goederen trouwde, dacht zij dat dit testament daarmee vanzelf zou vervallen. Zij vergiste zich daarmee in de wet. Om haar echtgenoot te laten erven had zij namelijk een nieuw testament moeten maken. Eind goed, al goed: haar echtgenoot werd bij haar overlijden toch als erfgenaam erkend.

En dan de vrouw die bij de notaris langsging om haar echtgenoot met wie zij in scheiding lag, te onterven. De notaris maakte een concepttekst van haar nieuwe testament, maar zij kwam nooit terug om een handtekening eronder te zetten. Zij vertelde echter in haar vriendenkring dat zij haar man bij de notaris had onterfd. De rechtbank in Den Haag oordeelde vorig jaar – na haar overlijden – dat in de concepttekst haar ware wil stond en merkte het aan als een ‘echt’ testament.

Er is bijna niemand die zich niet zo nu en dan vergist. Ik ken eigenlijk maar één persoon die niets aan het recht op vergissen zou hebben (gehad): Johan Cruijff! En dat komt niet omdat hij is overleden … ‘Ik maak eigenlijk zelden fouten, want ik heb moeite me te vergissen.’

Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi juni 2024.

 

Tags: erfbelasting, gemeenschap van goederen, Johan Cruijff, testament, vergishuwelijk, vergissen, vergissing
Categorie: Columns