Het juridische speelveld van de mode met Melania Trump, Christian Dior en greenwashing
Mode is meer dan een trend. Kleding is een statement en naast dat het een psychologisch communicatiemiddel is, bepaalt het ook het imago van de drager. En het roept zelfs steeds vaker juridische vraagstukken op. Neem Melania Trump, sinds kort weer terug als first lady. Zij beheerst de kunst van mode als taal tot in de puntjes! Herinner je je haar beruchte ‘I really don’t care’-jas nog? Die olijfgroene cargojas met die zin die in hoofdletters schreeuwde op haar rug? Ze wilde de pers ermee laten weten dat zij zich niets aantrekt van hun kritiek. Niet echt subtiel, maar wel heel effectief, want iedereen sprak erover.
Regelmatig wordt Melania Trump gespot met een Birkin-tas van Hermès. Deze heeft ze strategisch in de hand die haar echtgenoot juist op dat moment probeert vast te pakken. Is dit toeval of een afwijzing? Hoe dan ook, haar modekeuzes inspireren mij tot een aantal juridische vragen. Want misschien heeft ze naast haar tastbare Birkin-tassen ook de digitale versie: de ‘MetaBirkin’-NFT. Melania verkoopt immers zelf NFT’s. De MetaBirkin zijn NFT’s die linken naar een digitale afbeelding van een Birkin-tas in verschillende gekleurde ‘bontsoorten’.
Merkinbreuk is natuurlijk niets nieuws in de modewereld. Je kent vast ook de nep Gucci-tassen en de knock-off Prada-zonnebrillen. De modebranche heeft al veel kopieën van allerlei grote en dure merken zien langskomen. Hermès was echter not amused door de MetaBirkin-NFT’s en stapte in de V.S. naar de rechtbank. De jury in Manhattan (New York) oordeelde in het voorjaar van 2023 in het voordeel van Hermès. De NFT’s maakten inbreuk op het merk en vielen niet onder de vrijheid van meningsuiting. Een virtuele Birkin bleek dus juridisch net zo beschermd als de fysieke die we aan de hand van Melania Trump zien.
Het juridische speelveld van mode is echter groter. Denk bijvoorbeeld aan het thema duurzaamheid. Merken als H&M, Zara, Uniqlo en SHEIN pronken graag met een groen imago, maar zijn al meerdere keren in verband gebracht met ‘greenwashing’. De Europese Unie trekt ondertussen de teugels aan met de Green Claims Directive en de Corporate Sustainability Reporting Directive. Deze regels dwingen bedrijven hun groene claims hard te maken en transparant te zijn over hun duurzaamheidsactiviteiten. Maar wat als mode-iconen als Melania Trump onbewust merken promoten die zich groener voordoen dan ze zijn? Zijn zij dan ‘medeplichtig’ aan groene misleiding? En dan ook nog de vraag: geldt dat straks ook voor influencers, advocaten en notarissen?
Voor witwassen hebben we de Wwft, maar een wet die notarissen en advocaten verplicht greenwashing te voorkomen, ontbreekt nog. Toch neem ik aan dat deze juristen daar in de toekomst wel mee te maken krijgen. Greenpeace beschuldigde onlangs de advocaten en notarissen van een Zuidaskantoor van medewerking aan greenwashing door een beursgang te organiseren voor de Braziliaanse vleesgigant JBS. De interessante vraag van deze kwestie is: moeten wij net zo alert zijn op ‘groenwassen’ als op witwassen?
Maar laten we vooral niet vergeten dat mode ook kunst kan zijn. Dat bleek weer bij de Dior-tentoonstelling in Den Haag, waar ik me onlangs als een kind in een snoepwinkel voelde. Betoverd door de prachtige stoffen en het minutieuze borduurwerk vergat ik even alle juridische kwesties rond mode. Of nou ja, bijna. Terwijl ik mijn petekind Victoria hielp met video’s maken voor haar presentatie voor het vak Frans, kon ik het niet laten. Ik zag in een vitrine namelijk een door Christian Dior getekend ontwerp. En toen kwam er toch weer een juridische vraag bij mij op. Ik vroeg me namelijk af wie het auteursrecht, model- en/of merkrecht op AI-gegenereerde modeontwerpen heeft. Visionairs als Dior, Lagerfeld en Saint Laurent waren de ziel van een modehuis. Maar nu nemen ‘algoritmes’ het stokje deels over. Levi’s en andere modemerken experimenteren namelijk met AI-gegenereerde ontwerpen. Voor ik het antwoord kon bedenken, schudde Victoria me wakker uit mijn juridische dagdroom: er moest een goede hoek voor een video gekozen worden.
Eén ding is zeker: mode is niet zomaar iets oppervlakkigs. Het is een taal, een statement, kunst en een juridisch strijdtoneel. Of het nu op de catwalk is, in het museum, op het notariskantoor, in de rechtszaal of op de rug van een first lady!
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi maart 2025.
Categorie: Columns