Een plan maken voor je nalatenschap
Er was eens… een deur met vijf sloten en vijf verschillende sleutels. De sleutels waren in bezit bij vijf verschillende mensen. Het zou het begin van een sprookje kunnen zijn. Maar deze deur is niet ontsproten aan het brein van een schrijver. Deze deur bestaat echt en was onderdeel van het plan dat Pieter Teyler van der Hulst had voor zijn nalatenschap. Je kent hem vast wel van het gelijknamige museum (Teylers Museum) in Haarlem. Teyler had een brede belangstelling voor wetenschap en kunst en had op die gebieden enorm veel verschillende voorwerpen, die het museum zo bijzonder maken.
Deze collectie liet hij via zijn testament van 17 mei 1756 na aan de Teylers Stichting die ook de rest van zijn vermogen erfde. Ook hield zijn nalatenschapsplan in dat zijn kabinet moest worden afgesloten. Dit kabinet, waar hij zijn geld en waardepapieren bewaarde, heeft een deur met vijf sloten. De vijf heren die hij in zijn testament als executeurs aanwees, kregen ieder één sleutel. Zo hadden ze alleen samen toegang tot het kabinet. Deze vijf executeurs werden in zijn testament aangewezen als bestuursleden van de Teylers Stichting. Het is een briljant nalatenschapsplan, waardoor we eeuwen later kunnen genieten van zijn unieke collectie.
Sinds kort is het woonhuis van Pieter Teyler ook onderdeel van het museum. Op tv zag ik koningin Máxima de opening verrichten, maar ik had eigenlijk alleen maar oog voor DE DEUR. Het kabinet is pas in het voorjaar toegankelijk voor het publiek. Voor een columnist van Ars Aequi gaan echter letterlijk deuren open. Ik ben dan ook tijdens een ‘privétour’ in het kabinet geweest en heb niet alleen de deur gezien, maar ook hoe Teyler zijn geld, obligaties en andere waardepapieren bewaarde. Deze ‘descente’ was pure magie!
Ook de Amsterdamse straatfotograaf Theo Niekus had een plan voor zijn nalatenschap, die naast zijn eigen oeuvre uitgebreide collecties op velerlei gebied bevat. Hij overleed in oktober 2019 onverwachts en had zijn plan nog niet helemaal rond. Er was wel een concept van de tekst van zijn testament, maar zijn handtekening en die van de notaris was nog niet gezet. Zijn partner wil via de rechter het concepttestament van Niekus laten erkennen als zijn formele uiterste wil. De rechtbank oordeelde echter dat niet vaststaat dat de concepttekst ook de uiteindelijke tekst van het testament zou zijn geworden.
Met spanning wordt nu uitgezien naar de uitkomst van het hoger beroep. Niet in de laatste plaats door iedereen die in erfrecht is geïnteresseerd. Het is immers nog niet eerder voorgekomen dat een concepttestament tot officiële uiterste wil werd verheven. Om alsnog zijn nalatenschapsplan uit te voeren, is er een stichting in het leven geroepen. Ook is een petitie gestart om de wet zo aan te passen dat een concepttestament onder voorwaarden als testament erkend kan worden.
Mijn vader heeft ook zoiets als ‘de deur met vijf sloten’. Elk jaar word ik samen met mijn twee broers naar onze ouderlijke woning ‘geroepen’. De laatste keer ging het om drie heel verschillende etsen. Samen moesten we tot een beslissing komen, wie welke ets kreeg toebedeeld. De eerste keer duurde het best lang, maar we worden er beter in. En dat is precies wat mijn vader als psycholoog wil bereiken. Dat we later in goede harmonie zijn nalatenschap en die van mijn overleden moeder kunnen verdelen.
Voor mijn eigen nalatenschapsplan ben ik momenteel nogal geïnspireerd door de kunst van döstädning. Dit Zweedse woord bestaat uit ‘dö’, doodgaan, en ‘städning’, wat schoonmaken of opruimen betekent. Het gaat om minimaliseren van je spullen gedurende je hele leven, zodat je nabestaanden dat niet meer hoeven te doen.
Als erfrechtjurist leer je niet alleen uit een erfrechtelijk handboek, maar ook van de ‘school des levens’. Want er is toch veel meer dan een juridisch juist geredigeerd testament?! Ik ‘verzamel’ mooie nalatenschapsplannen om ze door te geven aan cliënten en vooral aan mijn studenten. En vanzelfsprekend aan de lezers van Ars Aequi. Ben jij ook op tijd met je plan voor je nalatenschap? Want tot nu toe geldt in het erfrecht ook wat volgens Johan Cruijff voor het voetbal geldt: ‘Het is simpel: je bent op tijd of je bent te laat. Als je te laat bent, moet je zorgen dat je op tijd vertrekt.’
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi januari 2022.
Categorie: Columns