Bestaat er een ‘rechtshemel’ op aarde?
Fiscale vluchtlanden en belastingparadijzen zijn een bekend fenomeen. Maar zouden er ook paradijzen in juridische zin bestaan? Ik bedoel: je emigreert naar een ander land waar niet de belasting, maar juist het recht je meer aanstaat. Sinds ik de procedure in de nalatenschap van Hans Breukhoven volg, laat die gedachte mij niet los. Onlangs deed het hof uitspraak (ECLI:NL:GHAMS:2023:2319) over welk erfrecht van toepassing is op de nalatenschap van de in 2017 overleden zakenman: het Engelse of Nederlandse erfrecht?
Hans Breukhoven was bij veel mensen bekend door de Free Record Shop, zijn Nederlandse winkelketen waar cd’s, dvd’s en games te koop waren. Nadat Breukhoven vertrok bij de Free Record Shop, verliet hij ook Nederland om in Londen te gaan wonen. Na zijn verhuizing maakte hij een testament waarin hij koos voor het Engelse erfrecht. In datzelfde testament onterfde hij een van zijn kinderen. Laat Engeland nou net een land zijn dat geen legitieme portie kent. En laat in de Nederlandse ‘erfwet’ het wél geregeld zijn dat kinderen een legitieme portie kunnen opeisen als een ouder overlijdt! Ook als in een testament staat, dat het kind niet of minder erft of dat al schenkingen aan anderen zijn gedaan.
Zijn er nog andere ‘rechtshemels’ op aarde te vinden? Hemelsbreed niet zo ver van ons vandaan: in Duitsland! Koppels kunnen daar al voordat ze gaan trouwen in hun huwelijkse voorwaarden afspreken dat na de scheiding geen alimentatie betaald hoeft te worden. Bij de scheiding controleert de rechter wel hoe deze voorhuwelijkse afspraak bij de scheiding uitpakt voor beide partners. Maar dat is ‘hemels’ vergeleken met de Nederlandse situatie. Hier is namelijk een afspraak over het niet betalen van partneralimentatie ongeldig als deze staat in de huwelijkse voorwaarden, die je maakt voordat je gaat trouwen (https://arsaequi.nl/weblogs/columns/huwelijken-zonder-partneralimentatie-dat-moeten-koppels-mogen-willen/). In Duitsland is er nog meer: de mogelijkheid van erfrechtelijke binding. In patchworkfamilies is deze binding vaak wenselijk. Een voorbeeld. Een koppel heeft kinderen uit een eerdere relatie. Naast hun eigen kinderen willen ze ook de kinderen van de ander laten mee-erven. Maar ja, ze maken ieder een eigen testament. Dat betekent dat het testament ook op elk moment – zonder medeweten van de partner – gewijzigd kan worden. En dan kunnen de stiefkinderen uit het testament gewipt worden. Het is niet zo dat er in Nederland geen binding gecreëerd kan worden via testamenten, maar die in Duitsland is sterker en eenvoudiger.
Trouwens, de Engelse vluchtroute in Breukhovens testament leidde naar een dood spoor. Het gerechtshof Amsterdam stelde vast dat uiteindelijk toch het Nederlandse erfrecht van toepassing is op diens nalatenschap. En dus heeft zijn onterfde kind recht op een legitieme portie. Londen is dus voor Breukhoven niet de rechtshemel gebleken die hij dacht dat het was. Is die legitieme portie voor meer mensen een obstakel? Ja: een groot deel van de Nederlanders vindt het niet meer vanzelfsprekend dat kinderen van hun ouders erven als de ouders dat niet willen.
Een aantal jaren geleden hield ik met mijn collega’s van de Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen een ‘peiling’. Ook deden we daarbij een verkenning naar de ontwikkeling van de opvattingen over de legitieme portie (www.legitiemeportie.com). Dit heeft ook het politieke denken over de legitieme portie in beweging gebracht. Inmiddels is de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van de minister voor Rechtsbescherming een (vervolg)onderzoek gestart naar de legitieme portie. To be continued … misschien wordt Nederland ook wel een rechtshemel, omdat de legitieme portie wordt afgeschaft of beperkt!
Of een belastingparadijs dezelfde aantrekkingskracht heeft als een rechtshemel, waag ik te betwijfelen. En het verhaal vertelt niet of Breukhoven alleen vanwege de legitieme portie ons land verliet. Emigreren naar een ‘rechtshemel’, daarvoor is waarschijnlijk meer nodig dan een legitieme portie. Denk aan een koppel van gelijk geslacht dat in een land niet kan trouwen. Of dat er wetgeving is die abortus niet toelaat. Laat dat nou allemaal in Nederland wel goed geregeld zijn!
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi januari 2024.
Categorie: Columns