Categorie: Vijf minuten rechtsfilosofie. Speurtochten langs de gemeenplaatsen van het recht

Carel Smith & Harm Kloosterhuis De wedervergelding wordt wel het oudste beginsel van recht en rechtvaardigheid genoemd. Dit beginsel is reeds te vinden in de Codex Hammurabi (ca 1780 v. Chr.), maar is vooral bekend van het Oude Testament: bij dood of letsel dient men “ziel voor ziel, oog voor oog, tand voor tand, hand […]
Hoe wetenschappelijk is de rechtsgeleerdheid? Die vraag wordt door collega-wetenschappers wel eens gesteld als blijkt dat juristen tot heel verschillende conclusies komen in maatschappelijk controversiële juridische kwesties, zoals de klimaatzaak Urgenda of de Wrongful Life-zaak. Die laatste zaak ontlokte een natuurkundige, in gesprek met een hoogleraar burgerlijk recht, de opmerking: ‘Ja, geléérd zijn jullie wel!’ […]
De rechtsspreuk ‘wie stelt, bewijst’ kennen we allemaal. Bijvoorbeeld uit artikel 150 Rv: ‘De partij die zich beroept op rechtsgevolgen van door haar gestelde feiten of rechten, draagt de bewijslast van die feiten of rechten, tenzij uit enige bijzondere regel of uit de eisen van redelijkheid en billijkheid een andere verdeling van de bewijslast voortvloeit.’ […]
De klassieker summum ius summa iniuria biedt een mooi voorbeeld van de verschillende betekenissen die in een rechtsspreuk gelezen kunnen worden. De oudste bron van deze rechtsspreuk is een verhandeling van Cicero (De officiis), die de spreuk aanhaalt ter veroordeling van een bedrieglijke vorm van wetsuitleg. Hij illustreert dat aan de hand van twee voorbeelden. […]
‘Zij die geboren worden groeten u’. Onder deze titel publiceerde de civilist Hans Nieuwenhuis in 1988 een artikel over de aansprakelijkheid jegens toekomstige generaties. Zoals altijd formuleert hij zijn vragen helder: ‘Is het mogelijk dat hetgeen wij thans doen en laten een onrechtmatige daad oplevert jegens hen die over driehonderd jaar worden geboren? Is het […]
‘De mens wordt vrij geboren, en is alom geketend.’ Met deze dramatische zin opent Rousseau zijn verhandeling Het maatschappelijk verdrag (1762). Hij schreef het op het hoogtepunt van de Verlichting. De intellectuele stroming van de Verlichting keerde zich tegen het dogmatische autoriteitsgeloof (Kerk, monarchie) en verkondigde een op de rede gebaseerd wereldbeeld onder het motto […]
In 2017 werd Neil Gorsuch als kandidaat-rechter van het US Supreme Court bij de benoemings-hearings aan de tand gevoeld over zijn dissenting opinion in Frozen trucker-zaak (10th Cir. 2016 8 augustus 2016, No. 15-9504 (Transam Trucking v. Administrative Review Bd.)). Het ging in deze zaak om het volgende. Een vrachtwagenchauffeur bevriest bijna in zijn truck, […]
De rechtsspreuk dura lex sed lex – de wet is hard, maar het is de wet – treffen we voor het eerst in deze vorm aan in een geschrift uit de elfde eeuw: de Collectarium canonum van bisschop Burchard van Worms. De rechtsspreuk is nauw verbonden met de idee van de rule of law, de gedachte dat wij onderworpen zijn […]
Hoe bestaan universele mensenrechten? Op deze vraag zijn in de loop van de geschiedenis nogal verschillende antwoorden gegeven. Voor sommigen zijn mensenrechten retorische verzinsels, voor anderen zijn het zelfevidente waarheden. Jeremy Bentham behoorde tot de eerste groep. In zijn bekende publicatie ‘Anarchical Fallacies; Being An Examination of the Declarations of Rights Issued During the French […]
In Over de geest der wetten (1748) onderzoekt de Franse aristocraat Charles de Secondat, baron de la Brède et de Montesquieu de verschillende regeringsvormen vanaf de Oudheid tot aan zijn eigen tijd. Volgens hem wordt het machtsmisbruik van de overheid in de meeste staten veroorzaakt doordat de belangrijkste functies van de staat – wetgeving, bestuur […]